PODDZIAŁ I

PIERWIASTKI CHEMICZNE

UWAGI OGÓLNE

Pierwiastki chemiczne można podzielić na dwie kategorie: metale i niemetale. Ogólnie rzecz biorąc, poddział ten zawiera wszystkie niemetale przynajmniej w niektórych ich postaciach, podczas gdy liczne metale są klasyfikowane w innym miejscu - metale szlachetne (dział 71 i pozycja 2843), metale nieszlachetne (działy od 72. do 76. i od 78. do 81.), pierwiastki promieniotwórcze i izotopy (pozycja 2844) i izotopy trwałe (pozycja 2845).

Poniżej przedstawiono alfabetyczny spis znanych pierwiastków, ze wskazaniem ich klasyfikacji. Niektóre z nich, tak jak np. antymon wykazują zarówno cechy metali, jak i niemetali; w nomenklaturze zwrócono uwagę na ich klasyfikację.

Pierwiastek	Symbol	Liczba atomowa	Klasyfikacja
Aktyn.................	Ac	89	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Ameryk..............	Am	95	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Antymon............	Sb	51	Metal nieszlachetny (pozycja 8110).
Argon.................	Ar	18	Gaz szlachetny (pozycja 2804).
Arsen.................	As	33	Niemetal (pozycja 2804).
Astat..................	At	85	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Azot..................	N	7	Niemetal (pozycja 2804).
Bar.....................	Ba	56	Metal ziem alkalicznych (pozycja 2805).
Berkel................	Bk	97	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Beryl..................	Be	4	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Bizmut...............	Bi	83	Metal nieszlachetny (pozycja 8106).
Bor.....................	B	5	Niemetal (pozycja 2804).
Brom..................	Br	35	Niemetal (pozycja 2801).
Cer.....................	Ce	58	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Cez…………….	Cs	55	Metal alkaliczny (pozycja 2805).
Chlor…….…….	Cl	17	Niemetal (pozycja 2801).
Chrom…….......	Cr	24	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Cyna………….	Sn	50	Metal nieszlachetny (dział 80).
Cynk…….……	Zn	30	Metal nieszlachetny (dział 79).
Cyrkon………..	Zr	40	Metal nieszlachetny (pozycja 8109).
Dysproz……….	Dy	66	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Einstein….…….	Es	99	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Erb…………….	Er	68	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Europ………….	Eu	63	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Ferm…………..	Fm	100	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Fluor…….…….	F	9	Niemetal (pozycja 2801).
Fosfor……........	P	15	Niemetal (pozycja 2804).
Frans……..........	Fr	87	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Gadolin….…….	Gd	64	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Gal…………….	Ga	31	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
German………..	Ge	32	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Glin……………	Al	13	Metal nieszlachetny (dział 76).
Hafn…………...	Hf	72	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Hel…………….	He	2	Gaz szlachetny (pozycja 2804).
Holm………….	Ho	67	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Ind…………….	In	49	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Iryd……………	Ir	77	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Iterb…………...	Yb	70	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Itr……………...	Y	39	Klasyfikowany z metalami ziem rzadkich (pozycja 2805).
Jod.....................	I	53	Niemetal (pozycja 2801).
Kadm.................	Cd	48	Metal nieszlachetny (pozycja 8107).
Kaliforn.............	Cf	98	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Kiur...................	Cm	96	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Kobalt...............	Co	27	Metal nieszlachetny (pozycja 8105).
Krypton..............	Kr	36	Gaz szlachetny (pozycja 2804).
Krzem................	Si	14	Niemetal (pozycja 2804).
Ksenon..............	Xe	54	Gaz szlachetny (pozycja 2804).
Lantan................	La	57	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Lit......................	Li	3	Metal alkaliczny (pozycja 2805).
Lorens...............	Lr	103	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Lutet..................	Lu	71	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Magnez..............	Mg	12	Metal nieszlachetny (pozycja 8104).
Mangan..............	Mn	25	Metal nieszlachetny (pozycja 8111).
Mendelew..........	Md	101	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Miedź................	Cu	29	Metal nieszlachetny (dział 74).
Molibden...........	Mo	42	Metal nieszlachetny (pozycja 8102).
Neodym.............	Nd	60	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Neon..................	Ne	10	Gaz szlachetny (pozycja 2804).
Neptun...............	Np	93	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Nikiel.................	Ni	28	Metal nieszlachetny (dział 75).
Niob...................	Nb	41	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Nobel.................	No	102	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Ołów..................	Pb	82	Metal nieszlachetny (dział 78).
Osm...................	Os	76	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Pallad.................	Pd	46	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Platyna..............	Pt	78	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Pluton................	Pu	94	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Polon.................	Po	84	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Potas.................	K	19	Metal alkaliczny (pozycja 2805).
Prazeodym........	Pr	59	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Promet...............	Pm	61	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Protaktyn...........	Pa	91	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Rad....................	Ra	88	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Radon................	Rn	86	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Ren....................	Re	75	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Rod....................	Rh	45	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Rtęć...................	Hg	80	Metal (pozycja 2805).
Rubid.................	Rb	37	Metal alkaliczny (pozycja 2805).
Ruten.................	Ru	44	Metal szlachetny (pozycja 7110).
Samar................	Sm	62	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Selen..................	Se	34	Niemetal (pozycja 2804).
Siarka.................	S	16	Niemetal (pozycja 2802). (Ale patrz surowa siarka - pozycja 2503).
Skand.................	Sc	21	Klasyfikowany z metalami ziem rzadkich (pozycja 2805).
Sód ....................	Na	11	Metal alkaliczny (pozycja 2805).
Srebro ...............	Ag	47	Metal szlachetny (pozycja 7106).
Stront.................	Sr	38	Metal ziem alkalicznych (pozycja 2805).
Tal.....................	Tl	81	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Tantal.................	Ta	73	Metal nieszlachetny (pozycja 8103).
Technet..............	Tc	43	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844)
Tellur.................	Te	52	Niemetal (pozycja 2804).
Terb...................	Tb	65	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Tlen....................	O	8	Niemetal (pozycja 2804).
Tor.....................	Th	90	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Tul.....................	Tm	69	Metal ziem rzadkich (pozycja 2805).
Tytan..................	Ti	22	Metal nieszlachetny (pozycja 8108).
Uran...................	U	92	Pierwiastek promieniotwórczy (pozycja 2844).
Wanad................	V	23	Metal nieszlachetny (pozycja 8112).
Wapń.................	Ca	20	Metal ziem alkalicznych (pozycja 2805).
Węgiel...............	C	6	Niemetal (pozycja 2803). (Ale pozycja 3801 dla grafitu sztucznego).
Wodór................	H	1	Niemetal (pozycja 2804).
Wolfram............	W	74	Metal nieszlachetny (pozycja 8101).
Złoto..................	Au	79	Metal szlachetny (pozycja 7108).
Żelazo................	Fe	26	Metal nieszlachetny (dział 72).

2801-Fluor, chlor, brom i jod.

2801 10-Chlor

2801 20-Jod

2801 30-Fluor; brom

Niniejsza pozycja obejmuje niemetale znane jako halogeny, z wyłączeniem astatu (pozycja 2844).

(A) FLUOR

Fluor jest gazem o bladym, zielonkawo-żółtym zabarwieniu, o ostrym zapachu; przy wdychaniu jest niebezpieczny bo podrażnia błony śluzowe; czynnik korozyjny. Przechowuje się go w stalowych butlach pod ciśnieniem; jest pierwiastkiem bardzo aktywnym, zapalającym materiały organicznie - w szczególności drewno, tłuszcze i tekstylia.

Fluor jest stosowany do otrzymywania niektórych fluorków oraz organicznych pochodnych fluoru.

(B) CHLOR

Chlor otrzymuje się zwykle metodą elektrolizy chlorków alkalicznych, w szczególności chlorku sodu.

Chlor jest gazem o zabarwieniu żółto-zielonkawym, duszący, powodującym korozję, o gęstości dwa i pół razy większej od gęstości powietrza, nieznacznie rozpuszczalnym w wodzie, łatwo ulegającym skropleniu. Zwykle przewozi się go w stalowych butlach, zbiornikach, cysternach kolejowych lub na barkach.

Chlor odbarwia i niszczy substancje organiczne. Stosuje się go do wybielania włókien roślinnych (lecz nie włókien pochodzenia zwierzęcego) i do otrzymywania ścieru drzewnego. Z powodu swoich własności dezynfekcyjnych i antyseptycznych służy również do sterylizowania (chlorowania) wody. Znajduje swoje zastosowanie w metalurgii złota, cyny i kadmu, a także do otrzymywania chloranów (I), chlorków metali i chlorku karbonylu oraz w syntezie organicznej (np. syntetycznych barwników, sztucznych wosków, chlorokauczuków).

(C) BROM

Brom otrzymuje się, działając chlorem na bromki alkaliczne zawarte w wodzie morskiej lub przez elektrolizę bromków.

Jest to bardzo gęsta (3,18 w 0°C), powodująca korozję, czerwonawa lub ciemnobrązowa ciecz, która nawet schłodzona wydziela duszące czerwone pary podrażniające oczy. Spala skórę, nadając jej żółtą barwę, i zapala substancje organiczne, takie jak trociny. Brom transportuje się w szklanych lub ceramicznych pojemnikach. Jest nieznacznie rozpuszczalny w wodzie. Niniejsza pozycja nie obejmuje roztworów bromu w kwasie octowym (pozycja 3824).

Brom służy do otrzymywania leków (np. środków uśmierzających), barwników (np. eozyn, pochodnych bromowych indyga), chemikaliów fotograficznych (bromku srebra), środków łzawiących (bromoacetonu), a także wykorzystywany jest w metalurgii itp.

(D) JOD

Jod otrzymuje się zarówno przez działanie ditlenkiem siarki lub kwaśnym siarczynem sodu na ługi macierzyste naturalnych azotanów sodu, jak również z alg morskich, przez suszenie, spopielanie i chemiczną obróbkę popiołu.

Jod jest ciałem stałym o dużej gęstości (gęstość 4,95 w 0°C), o zapachu przypominającym jednocześnie zapach chloru i bromu; niebezpieczny przy wdychaniu. Sublimuje w temperaturze pokojowej i zabarwia skrobię na niebiesko. Zanieczyszczony występuje w postaci ziarenek lub gruboziarnistego proszku. Po oczyszczeniu za pomocą sublimacji przyjmuje postać błyszczących, szarawych płatków lub kryształów o metalicznym połysku; w takim stanie pakowany jest w szkle.

Jod wykorzystuje się w medycynie, a także do wytwarzania chemikaliów fotograficznych (jodek srebra), barwników (np. erytrozyn), leków; wykorzystywany jest także jako katalizator w syntezie organicznej, jako reagent itp.